Bức thư tình không gửi
Phải, em nhìn thấy ánh mắt của vợ anh chĩa vào em khi nghe em nói “tôi không cần chồng vì tôi có quá nhiều rồi”. Cô ấy không đưa mắt nhìn anh chắc vì sau đó lúc về nhà, cô ấy sẽ bảo “chị ấy nói hay quá” còn anh thì nói “đừng quên cô ấy là nghệ sĩ”. Anh nói đúng câu mà chắc em cũng sẽ nói trong trường hợp đó khi cô ấy lắng nghe. Em mong thế vì em biết kiểu người như anh.
Em sẽ không tha thứ cho anh nếu cô ấy không nghe anh nói dù điều đó chẳng có nghĩa lý gì. Giống như em sống cô đơn, không kén cá chọn canh thì anh phải có vợ hiền giống tính anh. Những người chồng em, những người đàn ông từng đốt cháy lòng em (vợ anh sẽ cười khi thấy em nói vậy) đều đáng giá như anh. Em tự hạ mình khi thấy vẻ mặt xúc phạm của vợ anh. Liệu cô ấy có biết em đang đóng kịch không nhỉ? Không, em không thể tha thứ cho anh dù chỉ vì vợ anh.
Nếu em bảo “tôi không cần chồng, tôi có quá nhiều người yêu” thì chắc mọi người ngồi ở bàn ăn sẽ phá lên cười theo kiểu người ta lại phát hiện thêm một điều tầm thường nữa ở em, một ngôi sao đang tàn, nhan sắc cằn cỗi... “Tôi có quá nhiều người tình, họ vừa can đảm vừa tởm lợm”. Câu nói nhẹ nhàng cho bất cứ “nữ diễn viên còn đẹp nhưng đã tàn” nào đó nhưng lại không hợp với em vì em đâu có vô danh mà là Victoria Carrington, người hiểu rõ quá khứ và tương lai của mình. Em biết cảm giác tha thứ là gì (không phải cho em vì chẳng có gì quan trọng cả). Anh có hình dung nếu em bảo “tôi là nghệ sĩ lưỡng tính, trong tôi có nhân vật nam đóng vai đối nghịch với nhân vật nữ, hồn tôi biến thành nam từ cội nguồn sáng tạo”. Ồ, em đâu ngốc đến nỗi không biết dùng các loại phương ngữ trong thời đại chúng ta. Cứ hình dung nếu em thốt ra những lời như vậy đêm qua. Mọi người, trừ anh, sẽ khó chịu và tru tréo lên rằng là diễn viên mà còn tỏ vẻ thông minh. Có lẽ thật lòng họ không tin rằng một diễn viên thì phải ngu ngốc nhưng họ cố ý nói ngược lại cho có vẻ khác biệt. Nhưng họ đã lặng thinh khi em nói không cần chồng vì đã có nhiều rồi, thái độ đó còn hơn cả sự xúc động thái quá, giống một lời than trách mà họ buộc phải thừa nhận.
Anh có bao giờ nghĩ từ “xúc động” chỉ dành riêng cho diễn viên? Có một buổi chiều em đến xem Irma Painter vào vai một vở kịch mới. Khi vở diễn kết thúc, em đến chúc mừng (để chị ấy biết em có đến xem kịch mà không cảm thấy bị xúc phạm. Vả lại, em ngại phải quay lại lần nữa). Ngồi trong phòng thay đồ, em ngắm chị ấy trong lúc chị ấy đang lau son phấn trên mặt. Bọn em sàn sàn tuổi nhau, cùng vào nghề một năm, em thấy khuôn mặt mình trong khuôn mặt chị ấy làm em hiểu ra rằng mọi diễn viên thực thụ đều có khuôn mặt đúc khuôn nhau. Không phải lớp mặt nạ mà là khuôn mặt chính đã tàn phai do lúc nào cũng phải chuẩn bị đeo một khuôn mặt khác, giống những thứ được treo trên tường chờ được dỡ xuống đem ra dùng. Khuôn mặt thật đó sau khi được lau chùi kỹ lưỡng có cái nhìn trống rỗng, giống một chiếc bàn hay mặt sàn nhà gỗ, tầm thường, kém cỏi che giấu nhân cách và cá tính của bọn em qua thời gian.
Đột nhiên, em ngắm nhìn khuôn mặt đó (chúng em được coi là đối thủ vì đều là những diễn viên tầm cỡ) với lòng biết ơn vì em biết cái nhìn trống rỗng đó đang dò xét bọn em dưới một bức màn bao phủ bằng son phấn, luôn bị lợi dụng cho những linh hồn khác, dù chúng em luôn vào vai hàng nghìn phụ nữ xinh đẹp, đoan trang, tử tế.
Tại bữa tiệc đó, ai cũng ăn mặc chải chuốt còn em lại cố hóa trang sao cho có khuôn mặt lãnh cảm, không phô trương chỉ để dành cho riêng em. Thay bằng khuôn mặt sắc nét, dịu dàng và nồng cháy khiến đàn ông khao khát tuy họ không để ý xem có phải mặt em không là khuôn mặt trống rỗng, tàn tạ do làm việc quá sức. Tối qua khi ngồi đối diện vợ chồng anh, cô ấy thật dễ thương và tốt bụng, khuôn mặt xinh đẹp không trang điểm luôn thể hiện rằng cô ấy chỉ nghĩ đến anh thôi, em hiểu ngay trông em ra sao. Khuôn mặt trắng bệch như chảy tan ra trước vẻ đẹp đó, nụ cười méo xệch cố làm ra vẻ ngọt ngào nhức nhối, cố che giấu những giọt lệ chỉ trực trào ra cho đến tận bây giờ... Nhưng em biết, ai cũng vậy, dù người ta có biết chuyện hay không đều cho rằng khuôn mặt chân thực, nghiêm nghị, mệt mỏi kia đang sẵn sàng đóng kịch ngay cả trước sự đổ vỡ đó, khác với vai diễn của một diễn viên nổi tiếng đang bị xúc động khiến em đã thốt ra “ tôi không cần lấy chồng vì tôi có quá nhiều rồi” . Nhưng anh cũng hiểu là nếu cả buổi tối em không nói lời nào thì người ta cũng sẽ bảo “cô ấy xúc động vì cô ấy là diễn viên mà”.
Điều em nói là thật đấy, em không có tình nhân, em đã có nhiều chồng kể từ khi...
Đó là lý do em viết bức thư này cho anh với lòng biết ơn vì anh đã bước vào đời em. Mà có lẽ cũng vì đêm nay em không chịu nổi cô đơn cho vai diễn cuộc đời mình.
Thời thiếu nữ, bất cứ người đàn ông nào em từng gặp hay chỉ nghe nói đến hoặc nhìn thấy hình trên báo, đều là người em yêu. Em coi anh ta là người yêu vì em có quyền đó mặc dù người đó chưa từng nghe nói đến tên em hoặc thấy em xấu xí. Hồi con gái em không hấp dẫn, ánh mắt ngơ ngác, da trắng nhợt, tóc đỏ, non nớt. Em chỉ đẹp khi hóa trang lên sàn diễn thôi... Người đó có thể thấy em chán ngắt nhưng em yêu anh ta. Em có nhiều người tình trong cõi mơ hơn thực tế. Chẳng có chàng trai nào trong đời đẹp như người trong mộng, dù người đó không có đôi môi, cánh tay nhưng làm em lại ngất ngây, giống như Chúa Trời vậy. Giấc mơ đó hiện hữu cho đến khi em cưới người chồng đầu tiên, rồi người thứ hai mặc dù sau nhiều năm em vẫn không hiểu gì về tình yêu. Năm em 32 tuổi, em bị ốm thập tử nhất sinh. Không ai hiểu nguyên nhân mà chỉ mình em hiểu. Em không được nhận vai em mong ước đến điên dại. Em ốm vì tuyệt vọng nhưng giờ thì em hiểu tại sao em lại không được nhận vai đó. Em đã quá già.
Em chỉ có thể đóng vai các cô gái trẻ duyên dáng ngây thơ, xin Chúa tha tội, em tưởng mình là họ thêm vài năm nữa trong khi vở diễn lại kéo dài vô tận, nên em chỉ sống bằng ảo tưởng mà thôi. Tương lai sẽ ra sao khi em đã gần 40 tuổi, quá già để vào vai những cô nàng trẻ trung. Giống như nhiều diễn viên phải đốt cháy hình ảnh cô gái xinh tươi đó rồi mang vết thương âm ỉ không thành sẹo hết đời. Em sẽ chỉ còn được nhận những vai vớ vẩn trước khi thành diễn viên từng có một thời...
Khi đó em đã nằm liệt giường mà chẳng muốn thuốc thang chữa trị gì cả, kinh hoàng nghĩ đến gánh nặng năm tháng, không biết đến sống chết, tương lai ra sao cho đến khi đem lòng yêu ông bác sĩ chữa trị cho mình. Thật kỳ diệu khi lần đầu em biết nói lời yêu cứ như em chưa từng qua hai lần đò, mơ đến hàng đám đàn ông. Em không thể bắt nạt anh ấy, lần đầu tiên mới có một người đàn ông đúng nghĩa, em không thể bắt anh ấy làm theo ý mình, không biết đôi môi và cánh tay anh ấy ra sao. Khi là người tình của em, anh ấy là người quyết định còn em giống như một cô gái yếu đuối, khao khát chờ đốt cháy.
Anh ấy chắc có yêu em nhưng không như em yêu anh ấy, rồi anh ấy bỏ em một cách hợp lý. Em tưởng như chết đi được nhưng lại thầm biết ơn những gì đã có, lần đầu tiên em được vào vai một người đàn bà khác vai diễn cô gái dễ thương muôn thuở hay nữ anh hùng. Em đã vượt qua chính mình, lại được sinh ra một lần nữa, chỉ mình em hiểu là do mối tình với người đàn ông đó, người chồng đầu tiên của em (em tự gọi thế dù ai cũng coi anh ấy là vị bác sĩ đã có một cuộc tình thoảng qua với em).
Anh ấy là người chồng đầu của em, đã làm thay đổi đời em. Sau anh ấy, trong cơn bất hạnh cô đơn điên cuồng, em tưởng như có thời em đã kết hôn với anh ấy và em có thể ngủ với nhiều người đàn ông (giờ thì đúng vậy nhưng trước đây chỉ trong mơ) nhưng không nghĩ đang chiếm hữu một người đàn ông, người đã tạo ra em trong anh ấy và hòa quyện vào em, em không thể lợi dụng, thao túng, sở hữu hay bắt anh ấy làm theo ý mình.
Cứ như thế em sống như đã chết, trống rỗng, khô héo dù sự nghiệp của em đạt tới đỉnh cao. Em không có người yêu cả thực lẫn mơ, em sống như một nữ tu sĩ, như gái còn trinh.
Có điều lạ là năm 35 tuổi lần đầu tiên em thấy mình như gái trinh, tiết hạnh, không cho ai đụng vào. Em cô đơn hoàn toàn. Những người đàn ông tán tỉnh, ham muốn em như chạm phải tấm gương sắc lạnh. Chính vì vậy em thấy mình còn trinh nguyên ở tuổi 35. Những cô gái bình thường cảm thấy gì nhỉ? Phải chăng họ đang đeo quanh mình chiếc vòng trinh tiết chờ một người hùng đến đập vỡ? Em lại khác, em là gái tân không giữ mình để chỉ đáp ứng đòi hỏi của một người đàn ông.
Không biết trong bao lâu em bắt đầu cảm thấy mình sắp thành bà già. Em sống không tình yêu, không thành đạt, khô héo vì không được vuốt ve. Công việc của em đều đều, cứng nhắc.
Em tự lui về, không chọn được ai cũng chẳng có ai nhòm ngó. Ai hỏi thì em đáp “ vẫn vậy, chưa có gì hay cả”. Trên hết, em hiểu mối liên kết giữa đời với em, hiểu lô gích cuộc đời không đổi thay. Em đã từng được yêu một lần trong đời nhưng đã qua, đời em đã chìm trong khô héo, em tỉnh táo đến lạnh lùng. Em thành một mệnh phụ tên tuổi, tóc đỏ, thông minh (tất nhiên dễ xúc động), đôi mắt xanh ánh lên vẻ hóm hỉnh. Cuộc đời đã qua rồi, cần chấp nhận nó và làm việc như cần phải vậy.
...
Em là dòng nước trong đó có nhiều sinh vật bơi lội, anh giống như một đứa trẻ có làn da nâu sáng bóng, dòng nước như tay em mơn trớn thân anh nhưng không chạm vào anh. Cũng bàn tay đó tối mai trên sân khấu sẽ chìa ra cho hàng trăm con người thấy tình yêu chắt lọc từ nỗi đau bị từ khước trong sự lặng câm.
Em là thế giới trong đó anh hít thở, cười vui với đời. Mỗi khoảnh khắc, em cùng anh tạo ra hàng nghìn sinh vật nhỏ li ti rồi đem phân phát, tay ta tung chúng vào không gian thành những cánh chim tự do.
Em giống như không gian rộng lớn tỏa tiếng sấm rền trong tâm hồn con người, ngồi xổm lên sự ngái ngủ, sự nặng nề vô định, chậm chạp, quanh co giống như bóng tối trong căn phòng mục nát, em phải lấy hết sức để làm tan cơn ngái ngủ, như được sinh ra để lấy ánh sáng trí tuệ bao quanh không cho vết bẩn hắc ám của nó bám vào cây cối, những vì sao và anh.
Buổi sáng in dấu lên bức tường gạch, bóng cây đã nhạt nhòa còn em đang hình dung xem tối nay mình bước ra sân khấu ra sao, với vẻ trinh khiết lạnh lùng cùng những nguyên tắc. Em sẽ ngước mặt lên (khuôn mặt thời con gái) và đưa tay ra cho khán giả bằng vẻ ấm áp vừa được anh ban tặng.
Vậy thì, anh yêu của em, hãy trở về với vợ, đặt đầu cô ấy vào vai mình để cả hai chìm vào giấc ngủ ngọt ngào trong tình anh. Em thả cho anh được tận hưởng niềm vui của riêng anh mà không có em. Em rời bỏ anh vì tình anh. Em bỏ anh cho anh sống đời anh.
Doris Lessing sinh năm 1919 tại Iran. Năm 1925 bà theo cha mẹ đến sống ở Zimbabwe. Năm 13 tuổi bà rời bỏ trường học và tự học bằng cách đọc sách. Năm 1949, sau hai lần ly dị bà đưa con về sống ở London. Năm 1950, tác phẩm đầu tay của bà The Grass is singing được xuất bản. Rồi lần lượt là các tác phẩm: The Good Terorist, Children of violence, The Golden Notebook... Năm 1995, bà được Đại học Harvard trao bằng tiến sĩ danh dự. Năm 2007, bà được trao giải Nobel Văn học.
Nhà phê bình văn học Irving Howe nhận xét: Doris Lessing là một “kiến trúc sư về quan hệ giữa người với người”.
Truyện ngắn Bức thư tình không gửi viết về mối quan hệ của một nữ diễn viên sân khấu với những người tình. Quan hệ đó đổ vỡ vì sao?